شفاف و واضح (Specific)

«اگر از هر کسی که تا کنون به موفقیت بزرگی دست پیدا کرده است، سوال کنید؛ متوجه می‌شوید که تمام آنها یک نقطه عطف داشته‌اند؛ زمانی که تصمیماتی واضح و قاطع گرفته‌اند. (21)» لذا باید هدف خود را دقیق‌ بشناسید. زیرا «ذهن ما با دستورالعمل‌های دقیق بهتر کار می‌کند. (69)» «مثل رمز کارت بانک‌تان که حتی اگر یکی از آن‌ها را اشتباه وارد کنید، دیگر کار نمی‌کند. (34)»

مثال 1

می‌خواهم خوشگل شوم.

خوشگل دقیقاً یعنی چه؟ لاغرتر؟ چاق‌تر؟ عضلانی‌تر؟ بلندقد؟ کاشت مو؟ عمل بینی؟

مثال 2

می‌خواهم نویسنده‌ای موفق شوم.

نویسنده موفق دقیقاً یعنی چه؟ مشهور؟ اثرگذار؟ دارنده کتاب‌های پر تیراژ و پرفروش؟ معتبر نزد منتقدان؟ برنده جایزه جشنواره‌های بزرگ؟

مثال 3

می‌خواهم نویسنده‌ای موفق شوم.

نویسنده دقیقاً یعنی چه؟ مقاله‌نویس؟ داستان‌نویس؟ فیلمنامه‌نویس؟ تبلیغ‌نویس؟ مولف؟ محقق؟ منتقد؟

برای انتخاب دقیق هدف، باید آن را به خوبی بشناسیم. مثلا باید بدانیم: آیا می‌خواهیم نویسنده شویم یا ویراستار؟ مترجم یا منتقد؟ مقاله بنویسیم یا خاطره؟ نثر ادبی بنویسیم یا فیلمنامه؟ وبلاگ‌نویس شویم یا روزنامه‌نگار؟ داستانی بنویسیم یا غیرداستانی؟ کوتاه بنویسیم یا بلند؟ سریالی (= دنباله‌دار) بنویسیم یا مستقل؟ برای کودک و نوجوان بنویسیم یا برای بزرگ‌سال؟ برای زنان بنویسیم یا برای مردان؟ آموزشی بنویسیم یا تحلیلی؟ طنز بنویسیم یا جدّی؟ و...

قابل اندازه‌گیری (Measureable)

بسیاری از ما در اثر خطای ذهنی، عملکرد خود را غیرواقعی ارزیابی می‌کنیم. به عبارتی، به اشتباه فکر می‌کنیم کمتر یا بیشتر از حد مطلوب تلاش کردیم. این ارزیابی نادرست، یا ما را پریشان و نگران خواهد کرد، یا ما را فریب خواهد داد و از تلاش لازم بازخواهد داشت. بنابراین، باید حتما برای اهداف خود، حداقل و حداکثر در نظر بگیریم.

مثال 1

می‌خواهم لاغر شوم.

چه قدر؟ مثلا پنج تا دوازده کیلوگرم.

مثال 2

می‌خواهم مطالعه کنم.

چه قدر؟ مثلا نیم تا یک ساعت. یا بیست الی سی صفحه.

مثال 3

می‌خواهم بنویسم.

چه قدر؟ مثلا پانزده تا سی دقیقه. یا دو الی سه صفحه.

در نظر گرفتن حداقل و حداکثر برای اهداف، به معنی این نیست که اگر به کمتر یا بیشتر از آن رسیدیم، خود را سرزنش یا بازخواست کنیم. به این معنی است که تا حد ممکن، در این محدوده عمل کنیم. با این معیار، به روشنی می‌دانیم که برای موفقیت، باید حداقل‌ها را رعایت کنم. در ضمن، اگر به حداکثرها نرسیدیم، به خودمان سرکوفت نزنیم. مهم‌تر از آن، اگر حداکثرها را رد کردیم، بدانیم که کاری بزرگ و ارزشمند انجام داده‌ایم.

دست‌یافتنی (Achievable)

«اهداف شما باید به گونه‌ای انتخاب شوند که شما را به سمت بهتر و سریع‌تر شدن از آنچه بوده‌اید، سوق دهد. (56)» به عبارتی «هدف‌تان باید بزرگ‌تر از شما باشد. آیا چیزی وجود دارد که مایل باشید برایش بجنگید؟ (17)» البته، اهداف‌ ما نباید آن قدر بزرگ باشد که دستیابی به آن غیر ممکن شود.

با توجه به این نکته، می‌توان نتیجه گرفت: رسیدن به اهداف بسیار کوچک، ارزش و افتخار ندارد. همچنین، دست یافتن به اهداف بسیار بزرگ، در بیشتر موارد، عملاً ناممکن است. با این توضیح، به نظر شما آیا اهداف زیر دست‌یافتنی به نظر می‌رسد؟

مثال 1

می‌خواهم در آینده پزشک شوم و تمام بیماران دنیا را درمان کنم.

مثال 2

می‌خواهم از امروز تا فردا، در کمتر از 24 ساعت، رمان «کِلیدر» را از اول تا آخر بخوانم.

مثال 3

می‌خواهم ظرف یک ماه، رمان 600 صفحه‌ای بنویسم. انتظار دارم انتشاراتی معتبر، آن را در تیراژ وسیع، و در سطح بین‌المللی منتشر کند. در ضمن، می‌خواهم با این رمان برنده جایزه نوبل و پولیتزر شوم. البته تا به حال، حتی ده صفحه پشت سر هم ننوشته‌ام. مهم‌تر از آن، در عمرم اصلا تکنیک‌های رمان‌نویسی را آموزش ندیده‌ام!

برای دست یافتن به هدف، باید گام به گام، به اندازه آن رشد کنیم؛ زیرا به گفته آلبرت اینشتین: «طرز تفکری که شما را به این جایی که هستید رسانده، قطعا شما را به جایی که دوست دارید برسید، نمی‌رساند. (46)». 

مرتبط و متناسب (Relevant)

«هدف‌هایتان باید با ارزش‌ها و استانداردهای شما همخوانی داشته باشند. اگر این طور نباشد، به زودی خواهید دید که علاقه خود را به آن هدف از دست خواهید داد. (50)» بدتر از آن، چه بسا با انتخاب هدف نامتناسب، از ناکجاآباد سر درآوریم و سرگردان شویم.

مثال 1

به اصرار والدینم در رشته ادبیات و علوم انسانی ثبت نام کردم. امسال کنکور دارم. می‌خواهم برای تامین رضایت ایشان، با انتخاب رشته حقوق، در آینده وکیل شوم. البته علاقه من موسیقی است. دلم غش می‌رود برای روزی که در تالار وحدت، زنده برنامه اجرا کنم.

مثال 2

از زبان کارشناس تلویزیون شنیدم که ادبیات کودک و نوجوان، وضع آشفته‌ای دارد. بدون هیچ سابقه‌ای، می‌خواهم برای بچه‌ها بنویسم تا آن‌ها را از وضع موجود نجات دهم. البته علاقه من، نوشتن مقاله‌های علمی-پژوهشی درباره محیط زیست است.

مثال 3

پایگاه آموزشی نوقلم، رمان‌نویسی را در چهار ترم آموزش می‌دهد. می‌خواهم در این دوره ثبت نام کنم. البته علاقه اصلی من، نثر ادبی است. در کتابخانه‌ام آن قدر که کتاب شعر وجود دارد، از کتاب داستان خبری نیست. تازه همان چند تا داستان‌ را هم نخوانده‌ام. اما روزی نیست که بگذرد و شعری نخوانم و چند خطی قطعه ادبی ننویسم.

با این توضیحات، در انتخاب هدف، بیش از هر چیز، باید به خودمان مراجعه کنیم. یعنی علائق، محدودیت‎ها و قابلیت‌های خود را بشناسیم و در نظر بگیریم. کاری نداشته باشیم دیگران چه چیزی می‌پسندند یا چه انتظاری از ما دارند. مهم‌تر از همه رضایت و موفقیت خود ما است که باید حاصل شود. 

زمان‌دار (Timely)

اهداف باید در چارچوب زمان تعریف شوند؛ زیرا «ضرب‌الاجل‌ها باعث ایجاد چالش می‌شوند. (57)» در غیر این صورت، به احتمال قوی، هر بار آن را به بهانه‌ای پشت گوش می‌اندازیم. در نتیجه، پس از مدتی با انبوهی از کارهای انجام نشده روبرو می‌شویم. در این وضع، چه بسا از خیر هدف خود بگذریم یا برای تحقق آن به دردسر بیفتیم.

مثال 1

می‌خواهم پنج تا دوازده کیلو لاغر شوم.

تا کی؟ هر وقت موقعیت مناسب پیش آمد.

مثال 2

می‌خواهم بیست الی سی صفحه مطالعه کنم.

کی؟ نمی‌دانم.

مثال 3

می‌خواهم مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاهم را منتشر کنم.

کی؟ بگذار فعلا ببینم چه می‌شود.

همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، مثال‌های فوق، در چارچوب زمان تعریف نشده‌اند. بنابراین، محتمل است که هیچ‌وقت محقق نشوند. بهتر است برای هر یک بازه زمانی مشخص در نظر بگیریم.

با این توضیحات، آیا باید دقیقا رأس تاریخ و زمان تعیین‌شده، به اهداف خود برسیم؟ لزوما نه. تعیین زمان، برای جلوگیری از اسراف منابع و مدیریت اهمال‌کاری است. چه بسا گاهی در اثر اتفاقات پیش‌بینی‌نشده، مسیر رسیدن به هدف دور یا ناهموار شود. در این وضع، محتمل است که سر وقت به هدف خود نرسیم.

تذکر: به علل متفاوت، شاید پاسخ‌های شما در سایت نوقلم ثبت نشود. اگر پاسخ‌ها را قبلا جایی ذخیره کرده باشید، برای ارسالِ مجدد، نیازی ندارید که همه چیز را از اول بنویسید. بنابراین، حتما ابتدا پاسخ تمرین‌ها را بنویسید و ذخیره کنید؛ مثلا در کامپیوتر، لپ‌تاپ، تبلت یا موبایل. بعد پاسخ‌ها را از دستگاه خود کپی و در سایت نوقلم وارد کنید.

پیشنهادهایی برای اجرای اثربخش تمرین‌ها:

. حتما تمرین‌ها را در خلوت و آرامش پاسخ دهید. دور از سر و صدای تلویزیون و رفت و آمد مکرر این و آن. حین پاسخ‌گویی به تمرین‌ها، به هیچ کار دیگری خود را مشغول نکنید. در غیر این صورت، بازده آموزشی شما اُفت خواهد کرد.

. تا حد ممکن، مطالب را در کامپیوتر، لپ‌تاپ یا تبلت بخوانید. اگر به این ابزار دسترسی نداشتید، از موبایل استفاده کنید. در صورت استفاده از موبایل، حتما تلفن خود را روی حالت بی‌صدا یا حالت پرواز بگذارید. هشدار (نوتیفیکیشن) شبکه‌های اجتماعی را خاموش کنید.

. اگر حین نوشتن افکار مزاحم به شما حمله‌ور شد، با یادداشت، این افکار را به غل و زنجیر بکشید. نوشتن ذهن را به طرز چشم‌گیر منظم می‌کند.

. تا حد ممکن، پاسخ‌گویی تمرین‌ها را به زمان خستگی خود موکول نکنید. ترجیحا زمانی بنویسید که سرحال هستید.

. طوری بنویسید که انگار با دوست یا آشنایی صمیمی، دارید حرف می‌زنید؛ اما روی کاغذ.

. تا حد ممکن، برای انتخاب کلمات، یا اطمینان از درستی یا نادرستی املای آن مکث نکنید. هیچ اشکالی ندارد اگر در متن شما غلط املایی یا تایپی وجود داشته باشد.

. برای پاسخ به تمرین‌ها، ترجیحا قلم خود را نرم کنید؛ مثلا چند خط از روی متون محبوب خود بنویسید، یا چند خط ترانه یا شعری را از حفظ زمزمه کنید و بنویسید؛ ترجیحا روی کاغذ.

. هر زمان که کم‌انگیزه شدید، علائق و توانمندی‌های خود را مرور کنید. مثلا بنویسید: از شنیدن جیک‌جیک گنجشک‌ها لذت می‌برم. نوشتن از علائق و توانمندی‌ها حال ما را بهتر می‌کند.