۹- هل دادن قیدها درون افعال

در درس ساده‌نویسی (۲) آموختیم: «فعلْ مهم‌ترین قسمت جمله است. وقتی واژه‌های آن را بیشتر کنیم، معنی‌اش ضعیف‌تر می‌شود. همین غفلت، جمله را سنگین می‌کند.»

پیرو همین، یکی از ترفندهای افزایش قدرت فعل، فرستادن قید درون فعل است. ناگفته نماند که این مهارت نیازمند وسعت دایره واژگان است. در جدول زیر، چند نمونه‌ از این نوع فعل‌ها را برای شما گرد آورده‌ایم.

۱۰- تبدیل جمله‌های توضیحی به قید، صفت و…

در درس ساده‌نویسی (۵) چهار روش برای حذف یا تعدیل جمله‌های توضیحی ارائه کردیم. یکی از این روش‌ها «حذف با تغییر» بود. در این روش، با حذف عبارات و جمله‌های توضیحی، جایگزین شسته-رُفته آن را می‌نویسیم. استفاده از ترفندهای زیر، جمله‌های توضیحی را هم کوتاه‌تر می‌کند، و هم روان‌تر و خوش‌خوان‌تر.

الف. تبدیل جمله توضیحی به قید 

قید کلمه یا عبارتی است که غالبا برای وصف و تشریح فعل به کار می‌رود. نشانه آشکار قید، آن است که با حذف از جمله، به معنای اصلی جمله، صدمه‌ای وارد نمی‌شود.

مثال ۱:

هر چه توان داشت به کار برد و چرخ ماشین را از چاله درآورْد.

با تمام توان چرخ ماشین را از چاله درآورْد.

مثال ۲:

تا جایی که ممکن بود با او مدارا می‌کردم.

تا حد ممکن با او مدارا می‌کردم.

مثال ۳:

هر کاری می‌کردم راضی نمی‌شد.

به هیچ وجه راضی نمی‌شد.

تبدیل جمله‌ها به قید، علاوه بر کوتاه شدن متن، فعل‌های کم‌ارزش را از متن بیرون می‌راند. طبق آموزه نُهم، گاهی حتی همین قید را می‌توان در دل فعل بعدی فرستاد.

مثال:

هر چه توان داشت به کار برد و چرخ ماشین را از چاله درآورْد.

با تمام توان چرخ ماشین را از چاله درآورْد.

چرخ ماشین را با تمام توان از چاله درآورْد.

چرخ ماشین را از چاله کَند.

استفاده از این ترفند، مثل پذیرایی از خواننده با محتوای سالم است؛ نه با جمله‌های شکم‌‌پُرکُن. جالب آن که در اکثر موارد، خواننده، هنر و مهارت نویسنده‌ را درنمی‌یابد؛ مگر وقتی که خود دست به قلم شود. آن وقت به گفته حافظ، می‌فهمد: «نه هر که سر بتراشد قلندری داند».

نوع دیگر جمله‌های توضیحی، جمله‌های آغاز شده با «در حالی که…» است. در زبان عربی، این جمله‌‌ها را جمله «حالیه» می‌نامند. در اکثر موارد، این جمله‌ها را می‌توان به قید حالت تبدیل کرد.

مثال ۱: 

در حالی که گریه می‌کردم به سمت پدرم دویدم.

گریه‌کنان به سمت پدرم دویدم. 

گریان به سمت پدرم دویدم. 

مثال ۲:

در حالی که بچه‌ام را به بغل گرفته بودم، وارد شدم.

بچه به بغل وارد شدم. 

محتوای فوق برنامه: یکی دیگر از روش‌های فشردن جمله حالیه، استفاده از حرف «و» است.

مثال: 

در حالی که گریه می‌کرد، حرف می‌زد.

گریه می‌کرد و حرف می‌زد. 

ب. تبدیل جمله توضیحی به صفت

صفت واژه‌ یا عبارتی است که به اسم می‌چسبد و درباره چند و چون آن توضیح می‌دهد.

مثال: هوایِ سرد، روشِ کارآمد، توصیه‌یِ بی‌اثر، آرزویِ از خدا خواسته.

بعضی از جمله‌های توضیحی را می‌توان به صفت بدل کرد. با این کار، پای واژه‌های تازه و چشم‌گیر در متن باز می‌شود؛ یعنی جز سادگی و کوتاهی، زیبایی هم به دست می‌آید.

مثال ۱:

کتابهایی را که مانده بود حراج کردم.

کتاب‌های مانده را حراج کردم. 

مثال ۲:

ای کسی که به دلها آرامش می‌بخشی! تو را می‌پرستم.

ای آرام‌بخش دلها! تو را می‌پرستم. 

مثال ۳:

دانه‌هایی را که بر زمین ریخته بود، جمع کردم.

دانه‌های ریخته بر زمین را جمع کردم.

مثال ۴:

او نویسنده‌ای بود که از مردم فاصله می‌گرفت، و ترجیح می‌داد در خلوت خود بماند.

او نویسنده‌ای مردم‌گریز و گوشه‌گیر بود.

تذکر مهم: آموزه‌های فوق هرگز به این معنی نیست که باید همه جا اعمال شود. این ترفندها، بیش از آن که قاعده و قانون باشد، ابزار و وسیله است. به کمک این پیچ و مُهره‌های زبان فارسی، می‌توان با دخل و تصرف در متن، آن را به شکل مطلوب و مقبول درآورد.

تذکر ۱: در صورت نیاز به توضیح درباره مطالب این درس، زیر همه صفحه پرسش خود را مطرح کنید.

تذکر ۲: دروس را باید به ترتیب بخوانید. اگر تا به حال چنین نکردید، به درس اول برگردید، و این کار را انجام دهید. بپس از مطالعه هر درس، روی دکمه «درس را تکمیل کن» کلیک کنید.

تذکر ۳: بعد از مطالعه درس، حتما روی دکمه «مرور آزمون درس» کلیک کنید. همچنین، پس از انجام تمرین‌ها، به همین صفحه بازگردید، و روی دکمه «درس را تکمیل کن» کلیک کنید.