نوقلم آموزش نویسندگی
۳- حذف یا تعدیل جمله‌های توضیحی
یکی از موانع روان نوشتن، استفاده بی‌قاعده و نابه‌جا از جمله‌های توضیحی است؛ مخصوصاً در دل جمله اصلی. ویژگی آشکار این جمله‌ها آن است که با حذف از جمله اصلی، به معنا و مفهوم کلی آن، صدمه‌ای نمیزنند.
استفاده بی‌حساب و کتاب این جمله‌ها، متن را پر از دست‌انداز می‌کند. این قبیل جمله‌ها، دردسرهای دیگری نیز به وجود می‌آورد؛ مثلاً باعث چسبیدن فعل‌ها به هم می‌شود که این خودْ یکی دیگر از موانع روان نوشتن است.
مثال ۱: آمار نشان می‌دهد از هر شش نفر که بیش از چهل سال داشته و سابقه بیماری‌های صعب‌العلاج نداشته باشد، دو نفر در معرض ابتلا به این بیماری‌ها است. (این آمار کاملا تخیلی خودساخته و فقط محض مثال است.)
مثال ۲: بی‌راه نیست اگر حافظ، این شاعر خوش‌قریحه شیرازی را که در قرن هشتم می‌زیست و با مفاسد و فاسدان عصر خود سر ستیز داشت، بزرگترین شاعر تاریخ ادبیات فارسی بخوانیم.
دست کم به چهار روش، می‌توان این جمله‌ها را رقیق کرد:
۱- حذف
در این روش، عبارات و جمله‌های توضیحی را دور می‌ریزیم؛ به همین سادگی! این روش زمانی مناسب است که عبارات و جمله‌های توضیحی هیچ ارزشی نداشته باشد.
۲- حذف (با تغییر)
در این روش، با حذف عبارات و جمله‌های توضیحی، جایگزین شسته-رُفته آن را می‌نویسیم. برای این کار از این روش‌ها می‌توان کمک گرفت: تبدیل جمله به قید، تبدیل جمله به صفت فاعلی و مفعولی. در درس‌های بعدی، این تکنیک‌ها به شما آموزش داده می‌شود.
۳- جابهجایی
در این روش، بدون حذف و تغییر، فقط جای جمله‌ها و عبارت‌های توضیحی را عوض می‌کنیم. این روش بسیار کارساز است.
۴- جابهجایی (با تغییر)
در این روش، با تکرار کلمه یا عبارتی، جمله دراز را دو تکّه می‌کنیم. این کلمه یا عبارت تکراری، حلقه اتصال بین دو جمله است. از این چهار روش، این یکی از همه ساده‌تر و پرکاربردتر است.
تذکر: همیشه و همه جا هر چهار روش جواب نمیدهد. اگر هم جواب دهد، به یک‌اندازه مفید و موثر نیست. انتخاب روش مناسب وابسته به تجربه و در گرو سلیقه نگارشی شما است.
مثال ۱:
آمار نشان می‌دهد از هر شش نفر که بیش از چهل سال داشته و سابقه بیماری‌های صعب‌العلاج نداشته باشد، دو نفر در معرض ابتلا به این بیماری‌ها است.
– آمار نشان می‌دهد از هر شش نفر دو نفر در معرض ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج است. (حذف)
– آمار نشان می‌دهد از هر شش نفر بالای چهل سال و بدون سابقه بیماری‌های صعب‌العلاج، دو نفر در معرض ابتلا به این بیماری‌ها است. (حذف با تغییر)
– آمار نشان می‌دهد از هر شش نفر دو نفر در معرض ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج است که بیش از چهل سال داشته، و سابقه این بیماری‌ها را نداشته باشد. (جابهجایی)
– آمار نشان می‌دهد از هر شش نفر دو نفر در معرض ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج است؛ هر فرد که بیش از چهل سال داشته و سابقه این بیماری‌ها را نداشته باشد. (جابهجایی با تغییر)
مثال ۲:
بی‌راه نیست اگر حافظ، این شاعر خوش‌قریحه شیرازی را که در قرن هشتم می‌زیست و با مفاسد و فاسدان عصر خود سر ستیز داشت، بزرگترین شاعر تاریخ ادبیات فارسی بخوانیم.
– بی‌راه نیست اگر حافظ را بزرگترین شاعر تاریخ ادبیات فارسی بخوانیم. (حذف)
– بی‌راه نیست اگر حافظ، این شاعر خوش‌قریحه شیرازی، و ستیزنده با مفاسد و فاسدان قرن هشتم را بزرگترین شاعر تاریخ ادبیات فارسی بخوانیم. (حذف با تغییر)
– بی‌راه نیست اگر حافظ، این شاعر خوش‌قریحه شیرازی را بزرگترین شاعر تاریخ ادبیات فارسی بخوانیم که در قرن هشتم می‌زیست و با مفاسد و فاسدان عصر خود سر ستیز داشت. (جابهجایی)
– بی‌راه نیست اگر حافظ را بزرگترین شاعر تاریخ ادبیات فارسی بخوانیم؛ شاعر خوش‌قریحه شیرازی که در قرن هشتم می‌زیست و با مفاسد و فاسدان عصر خود سر ستیز داشت. (جابهجایی با تغییر)
مثال‌های بیشتر
مثال ۳:
فرزندم را که سی سال پیش گم کرده بودم، دیدم.
فرزندم را دیدم. (حذف)
فرزندم را پس از سی سال دیدم. (حذف با تغییر)
فرزندم را دیدم که سی سال پیش گم کرده بودم. (جابهجایی)
فرزندم را دیدم؛ فرزندی که سی سال پیش گم کرده بودم. (جابهجایی با تغییر)
مثال ۴:
کتابی را که از دوستم امانت گرفته بودم، خواندم.
کتابی را خواندم. (حذف)
کتاب امانت‌گرفته از دوستم را خواندم. (حذف با تغییر)
کتابی را خواندم که از دوستم امانت گرفته بودم. (جابهجایی)
کتابی را خواندم؛ کتابی که از دوستم امانت گرفته بودم. (جابهجایی با تغییر)
۴- تبدیل فعل مرکب به فعل ساده (فشردن فعل)
برخی از موارد، افعال دو یا چند کلمه‌ای را می‌توان با یک کلمه نوشت. فشردن افعال، گاهی متن را مختصر و پر اثر خواهد کرد. در جدول زیر، فهرستی از افعال گسترده، و صورت فشرده آن را گرد آورده‌ایم.
تذکر: گاهی فعل فشرده، مناسب حال جمله نیست.
این جمله را در نظر بگیرید: وقتی آمدم توی خانه دیدم مامانم دارد گریه می‌کند.
در این مثال، به جای «گریه می‌کند» اگر بنویسیم «می‌گرید»، جمله صورت ناخوشایندی پیدا می‌کند.
تمرین ۱: (اختیاری)
سه مورد از جمله‌های توضیحی را در نوشته‌های قبلی خود بیابید، و به کمک روش‌های پیشنهادی این درس، آنها را رقیق کنید.
تمرین ۲: (اختیاری)
با مرور نوشته‌های قبلی خود، افعال مرکب آن را بیابید. آیا می‌توانید به جای آن، از افعال ساده استفاده کنید؟
برای مشاهده تمرین‌های الزامی، روی دکمه آبی رنگ «مرور آزمون درس» در پایین همین صفحه کلیک کنید.
تذکر ۱: در صورت نیاز به توضیح درباره مطالب این درس، زیر همه صفحه پرسش خود را مطرح کنید.
تذکر ۲: دروس را باید به ترتیب بخوانید. اگر تا به حال چنین نکردید، به درس اول برگردید، و این کار را انجام دهید. بپس از مطالعه هر درس، روی دکمه «درس را تکمیل کن» کلیک کنید.
تذکر ۳: بعد از مطالعه درس، حتما روی دکمه «مرور آزمون درس» کلیک کنید. همچنین، پس از انجام تمرین‌ها، به همین صفحه بازگردید، و روی دکمه «درس را تکمیل کن» کلیک کنید.